रुकुम (दुले) : अघिल्लो वर्ष रुकुमको विकट मैकोटबाट पुपाल लेक जाँदै थिए मैकोटका मनुमान दमाई । जाने बाटो भिरमा सानो गोरेटो थियो । 

ठाउँठाउँमा उकालो भएकाले जोखिम मोलेर जाँदै गर्दा माथिबाट खच्चडले ढुङ्गा खसाल्दा मनुमान घाइते भएपछि अस्पतालमा परीक्षण गर्दा उनको खुट्टा भाँचिएको रहेछ । 

मानिस र खच्चड सँगसँगै लेकबेँंसी गर्ने स्थानीयवासी जोखिम मोलेर उक्त बाटो प्रयोग गर्नु बाध्यता थियो । यस्तैमा नजिकै सिरु गाउँको खिरा गुरुङले एक दिन घोडा लैजाँदै थिए, त्यही जोखिमको बाटो । उनको घोडा एक्कासि बाटोबाट लडेर मर्‍यो । धन्न उनी जोगिए । 

यो दुई घटना प्रतिनिधि मात्रै हुन् यस्ता घटना बर्सेनि दोहोरिन्थ्यो रुकुमको मैकोट गाउँबाट पुपाल जाने क्रममा बाटोमा । ‘बाँदर लड्ने जस्तो भिरमा बनेको सानो गोरेटोमा सकस गरेर हिँड्नु पथ्र्याे, अहिले भने ढुक्क भएको छ, मैकोटका स्थानीयवासी अमरधन पुनले भने, यो बाटोले हाम्रो जोखिम घटायो ।’ 

सोही बाटो घोडा चढेर समुद्र सतहबाट ३४ मिटरमाथि रहेको हान्पा डाँडामा अमरधन मजाले उक्लिंँदै थिए । बाटोमा भेटिएका पुनले यो पटक भने नयाँ भर्खरै बनेको बाटो ‘यार्सा ट्रेल’ प्रयोग गरेर हिँड्दै थिए । उक्त बाटो दोहोरो रुपमा घोडा दौडाउन मिल्ने बनेपछि उनी अहिले खुसी छन् । पहिले अप्ठेरो थियो, अहिलो घोडा खच्चडका लागि धेरै सजिलो भएको छ, पुनले घोडा माथिबाटै जवाफ दिए । 

पल्लो डाँडाको पखेरामा रहेको सानो गोरेटो औँंल्याउँदै अमरधनले भने, ‘उ..त्यै बाटोमा हो घोडा लडेको ।’ अहिले यहाँका गाउँलेले पुरानो बाटो प्रयोग गर्नुपर्दैन । 

स्थानीयवासीले यार्सा ट्रेल बनाउन गाविस र जिविसको बाटो कुरेनन् । उनीहरु आफँैंले श्रम गरेर करिब २० मिटरको बाटो आफँैंले निर्माण गरे । जसको नाम यार्सा ट्रेल राखिएको छ । यो जीवनबुटी खोज्न जाने मुलबाटो हो । 

रुकुम रन्मामैकोट गाविसको ऐतिहासिक गाउँ मैकोटबाट यार्सा पाइने क्षेत्र पुपाल लेकसम्म श्रमदानमा स्थानीयवासीले बाटो बनाएका छन् । यही बाटो हुँदै स्थानीयवासी डोल्पा, शे–फोक्सोन्डो, रारा जाने गर्छन् । 

सात हजार २०० मिटर भन्दा अग्लो पुथा हिमाल र अन्य पाँच हजारमाथिका डोलागिरी, सामजाङ, निम्पुङ्गलगायत क्षेत्र जान पनि यही ट्रेलको प्रयोग गर्न सकिने भएको छ । 

रुकुम कोल गाविसका शान्ति बुढा मगरले भने, ‘पहिले बाटो हिँड्न गाह्रो थियो, बाटो बन्यो, हिँड्न सजिलो भएको छ ।’ पर्यटकीय महत्व बोकेको क्षेत्रमा अहिले बाटोले थप सहज भएको छ । 

जीवन बूटी (यार्सा) खोज्न जाने मुलबाटो तथा डोल्पा जाने पर्यटकीय बाटोमा जोखिम बढेपछि पर्यटन विकास तर स्थानीयको आवतजावतका लागि भन्दै मैकोटवासीले योजना बनाए आफैँं बाटो बनाउने । 

बाटो निर्माण समितिका संयोजक लक्ष्मीप्रसाद पुन स्थानीय बासिन्दा जुर्मराएपछि जुन काम पनि हुन्छ भन्ने उदाहरण यहाँका स्थानीयवासीले देखाएको बताए । 

सात÷आठसय स्थानीयवासीले असोजदेखि काम थालेका थिए । उनीहरुलाई गाउँअनुसार ब्लक छुट्याएर काम दिइएको थियो । दैनिक कम्तीमा पनि ७०० गाउँले जुटेर काम गरे । गएको असोजदेखि माघसम्म पाँच महिना लगाएर उनीहरुले घोडेटो बाटो बनाएका हुन् । 

सात÷आठसय मान्छेले खनेर बाटो बनाएकाले स्थानीयवासीलाई अहिले यार्सा खोज्न जानका लागि यो वर्ष अनुमति समेत निःशुल्क दिइएको छ । मूल्यका हिसाबले करोडौँं लाग्यो, तर हामीले कतैबाट सहयोग मागेका छैनौँं, संयोजक लक्ष्मी पुन भन्छन् । 

स्थानीयवासी रामप्रसाद पुन बाटो बने पनि कुनै घटना हुने सम्भावनै नभएको भन्दै अहिले मानिसको भिड हुँदासमेत दोहोरी रुपमा सजिलै हिँड्नसक्ने भएको बताए । 

ठाउँठाउँमा पहरा फोरेर गाउँलेले ढङ्गाकै भर्‍याङ बनाएका छन् भने कतिपय स्थानमा विश्रामस्थल समेत बनाइएको छ । आगन्तुकसमेत बाटो बनेपछि आवतजावतमा सहज भएको बताउछन् । रासस