१३ सेप्टेम्बर १९४० मा, बेलायतका सहरहरुमा जर्मनीको बमबारी अभियान सुरु भएको केही समयपछि, बकिंघम प्यालेसमा पाँचवटा उच्च विस्फोटक बम खसालेका थिए। प्यालेस भित्रको रोयल च्यापल, गेट लगायतका ठाउँमा भएको प्रहारबाट धेरै कामदारहरु घाइते भए।
आक्रमणमा परेको सहरबाट भाग्नुको सट्टा, राजा जर्ज छैठौं र उनकी पत्नी रानी एलिजाबेथ, ब्लिट्जको माध्यमबाट बाँच्नेहरूसँग ऐक्यबद्धतामा बकिंघम प्यालेसमा रहे।
यो एक उच्च प्रतीकात्मक निर्णय थियो। राजदम्पतीले बासिन्दाहरू र स्थानीय आपतकालीन सेवाका सदस्यहरूसँग कुरा गर्दै लन्डनका क्षेत्रहरूको भ्रमण गरे जुन हवाई आक्रमणबाट ध्वस्त भएको थियो। रानीले आफ्नो घर गुमाएका मानिसहरूलाई मद्दत गर्न के भइरहेको थियो भन्नेमा गहिरो चासो लिइन्।
३ सेप्टेम्बर १९३९ मा विश्वयुद्ध सुरु हुँदा राजकुमारी एलिजाबेथ द्वितीय १३ बर्षको मात्र थिइन्। लन्डनमा बस्ने धेरै बच्चाहरू जस्तै, एलिजाबेथ र उनकी बहिनी राजकुमारी मार्गरेटलाई बम आक्रमणको खतराबाट बच्न शहरबाट बाहिर निकालियो।
उनीहरुलाई लन्डनबाहिर लगभग २० माइल विन्डसर क्यासल (महल) मा पठाइएको थियो। जवान राजकुमारीहरू तीस लाख भन्दा बढी मानिसहरूमध्ये दुई थिए जसले युद्धको क्रममा साना शहरहरू र ग्रामीण इलाकाहरूको सुरक्षाको लागि शहरहरू छोडेका थिए।
सरकारको चिल्ड्रेन ओभरसिज रिसेप्शन बोर्डले पनि अष्ट्रेलिया, क्यानडा, न्यूजिल्याण्ड, दक्षिण अफ्रिका र संयुक्त राज्य अमेरिकामा २६०० भन्दा बढी बालबालिकालाई बाहिर निकालेको थियो। १३ अक्टोबर १९४० मा, जनताको यो जनआन्दोलनको प्रतिक्रियामा, राजकुमारी एलिजाबेथले सार्वजनिक मनोबल बढाउने प्रयासमा बीबीसीको चिल्ड्रेन आवरको एक भागको रूपमा विन्डसर क्यासलको ड्राइंग कोठाबाट आफ्नो पहिलो सम्वोधन गरिन्। उनले शहर छाडेर आफ्नो परिवारबाट अलग भएका बालबालिकाहरूको मनोवल बढाउन ऊर्जा प्रदान गरिन्।
एलिजाबेथको सम्बोधन
‘यस देशका हजारौंले आफ्नो घर छाड्नु परेको छ र आफ्नो बुबा र आमाबाट अलग्गिएको छ। मेरी बहिनी मार्गरेट रोज र म तपाईंको लागि धेरै महसुस गर्छौं, किनकि हामीले अनुभवबाट थाहा पाउँछौं कि तपाईंले सबैभन्दा धेरै माया गर्नेहरूबाट टाढा हुनुको अर्थ के हो।
नयाँ परिवेशमा बस्ने तपाईलाई हामी साँचो सहानुभूतिको सन्देश पठाउँछौं र साथसाथै हामी दयालु मानिसहरूलाई धन्यवाद दिन चाहन्छौं जसले तपाईलाई देशमा आफ्नो घरमा स्वागत गरेका छन्।
हामी सबै बच्चाहरू जो अझै घरमा छौं, विदेश गएका हाम्रा साथीहरू र सम्बन्धहरूको बारेमा निरन्तर सोच्दछौं – जसले युद्धकालको घर खोज्न हजारौं माइल यात्रा गरेका छन् र क्यानडा, अष्ट्रेलिया, न्यूजील्याण्ड, दक्षिण अफ्रिका र संयुक्त राज्य अमेरिकामा दयालु स्वागत गर्दछौं।
मेरी बहिनी र मलाई लाग्छ कि हामी यी देशहरूको बारेमा धेरै जान्दछौं। हाम्रा बुबा र आमाले संसारका विभिन्न भागहरूमा उनीहरूको भ्रमणको बारेमा धेरैपटक हामीसँग कुरा गर्नुभएको छ। त्यसोभए तपाई सबैले नेतृत्व गरिरहनुभएको जीवनको चित्रण गर्न, र तपाईले देख्नुहुने सबै नयाँ दृश्यहरू, र तपाईले गरिरहेको साहसिक कार्यहरू बारे सोच्न हामीलाई गाह्रो छैन।
तर म पक्का छु कि तपाई पनि प्रायः पुरानो देशको बारेमा सोच्दै हुनुहुन्छ। मलाई थाहा छ तपाईंले हामीलाई बिर्सनुहुने छैन; यो केवल किनभने हामीले तपाईलाई बिर्सनुभएको छैन कि म घरका सबै बालबालिकाको तर्फबाट तपाईलाई हाम्रो माया र शुभकामना पठाउन चाहन्छु – तपाई र तपाईका दयालु होस्टहरूलाई पनि।
मैले समाप्त गर्नुअघि म तपाईं सबैलाई साँचो भन्न सक्छु कि हामी घरका बच्चाहरू हसिलो र साहसले भरिएका छौं। हामी हाम्रा बहादुर नाविकहरू, सिपाहीहरू र वायुसेनाहरूलाई मद्दत गर्न सक्दो प्रयास गरिरहेका छौं, र हामी पनि युद्धको खतरा र दुःखको आफ्नै अंश बोक्ने प्रयास गरिरहेका छौं।
हामीलाई थाहा छ, हामी सबैलाई, अन्तमा सबै ठीक हुनेछ; किनभने परमेश्वरले हाम्रो हेरचाह गर्नुहुनेछ र हामीलाई विजय र शान्ति दिनुहुनेछ। र जब शान्ति आउँछ, याद गर्नुहोस् यो हाम्रो लागि हुनेछ, आजका बच्चाहरू, भोलिको संसारलाई राम्रो र सुखी ठाउँ बनाउन।
मेरी बहिनी मेरो छेउमा छ र हामी दुवै तपाईलाई शुभरात्रि भन्न गइरहेका छौं।
आऊ, मार्गरेट।
शुभरात्रि, बच्चाहरु।
शुभरात्रि, र तपाईं सबैलाई शुभकामना।’
युद्ध बढ्दै गएपछि राजकुमारी एलिजावेथले युद्धकालीन जीवन र लचिलोपनलाई अझ बढी सर्मथन गर्न थालिन्। १४ वर्षको उमेरमा सन् १९४३ मा उनले सरकारको ‘डिग फर भिक्ट्री’ अभियानको भागको रूपमा विन्डसर क्यासलमा कोदालो उठाएर बारीको हेरचाह गर्दै फोटो खिचिन्।
जसमा मानिसहरूलाई खाद्यान्न अभावसँग लड्न मद्दत गर्नको लागि तरकारीहरू खेती गर्न बगैंचा र प्रत्येक खाली जग्गा प्रयोग गर्न आग्रह गरिएको थियो। दोस्रो विश्वयुद्धअघि बेलायतले विश्वभरबाट खाद्यान्न आयातमा भर परेको थियो तर युद्ध सुरु भएपछि शत्रुको पनडुब्बी र युद्धपोतले ढुवानीलाई खतरामा पारेको थियो। यसले खाद्यान्न अभावमा परिणत गर्यो र बेलायतलाई आत्मनिर्भरता तर्फ लाग्न प्रेरित गर्न थाल्यो। १६ औ जन्मदिनको बिहान राजकुमारी एलिजाबेथले विन्डसर क्यासलमा परेडको क्रममा सैन्य रेजिमेन्टको पहिलो निरीक्षण गरिन्।
उनलाई ग्रेनेडियर गार्ड्सको मानार्थ कर्णेलको भूमिका दिइएको थियो, जुन युद्ध प्रयासमा उनको सैन्य संलग्नताको प्रतीक थियो। १८औं जन्मदिनको वरिपरि, राजकुमारी एलिजाबेथले युद्धको समयमा मद्दत गर्न ब्रिटिश सेनामा भर्ती हुने इच्छा व्यक्त गरिन्। तर, परिवारले स्विकृति दिएन।
राजपरिवारका अन्य महिला सदस्य सेनामा भर्ती नभएकाले सशस्त्र बलमा भर्ना हुन उनले आफ्नो परिवारसँग एक वर्ष लामो लडाइँ लड्नुपरेको थियो। १९ वर्षको उमेरमा, उनलाई पहिलो नाम एलिजाबेथ विन्डसर अन्तर्गत महिला सहायक क्षेत्रीय सेवा (एटीएस) शाखामा सामेल हुन अनुमति दिइयो। ६ महिना लामो प्रशिक्षण पछि, उनले सैन्य ड्राइभिङ परीक्षा पास गरिन् र दोस्रो सबल्टर्न विन्डसर इकाईको चालक भइन्।
उनले कसरी इन्जिनहरू डिकन्स्ट्रक्ट गर्ने र पुनर्निर्माण गर्ने, टायरहरू परिवर्तन गर्ने र ट्रकदेखि जीपसम्मका सबै प्रकारका मेसिनरीहरू कसरी चलाउन सकिन्छ भनेर पनि सिकिन्। एलिजाबेथलाई ‘प्रिन्सेस अटो मेकानिक’ पनि भनिन्छ। उनलाई पछि जुनियर कमाण्डरको पदमा बढुवा गरियो जुन क्याप्टेनको रूपमा सेवा गर्ने व्यक्तिको पद बराबर थियो।
एटिएसमा महिला सिपाहीहरूलाई कुक, टेलिफोनिस्ट, ड्राइभर, हुलाक कर्मचारी, सर्चलाइट अपरेटर, र गोला बारुद निरीक्षकको रूपमा राखिएको थियो। केही महिलाहरूले एन्टी–एयरक्राफ्ट एकाइहरूको भागको रूपमा सेवा गरे, यद्यपि उनीहरूलाई बन्दुक चलाउन अनुमति थिएन। कामहरू खतरनाक थिए, र युद्धको क्रममा ३३५ एटीएस महिलाहरू मारिए र धेरै घाइते भए। जुन १९४५ सम्म, त्यहाँ ब्रिटिस साम्राज्य भरबाट एटिएसका लगभग २ लाख सदस्यहरू होम फ्रन्ट र धेरै विदेशी थिएटरहरूमा सेवा गरिरहेका थिए
राजकुमारी एलिजाबेथले आफ्नो अधिकांश दिनहरू प्रशिक्षण सुविधामा बिताइन् जुन विन्डसर क्यासलको नजिक थियो। राजकुमारी हरेक साँझ एटीएस सदस्यहरूसँग शिविरमा सुत्नुको सट्टा क्यासलमा फर्कनुपर्थ्यो। राजा, रानी र राजकुमारी मार्गरेटले राजकुमारी एलिजाबेथलाई क्याम्बरली, सरेको मेकानिकल यातायात प्रशिक्षण खण्डमा भेटे र इन्जिन मर्मतको बारेमा सिकेका धेरै कुराहरुको अवलोकन समेत गरेका थिए। एउटा म्यागजिनसँगको अन्तर्वार्ताको क्रममा एलिजाबेथले काम गर्दाको प्रमुख आनन्दमध्ये एक उनको हातमा फोहोर र चिसो दागहरू पाउनु रहेको बताएकी थिइन्। एलिजाबेथ एटीएससँग काम गरिरहेकी थिइन् जब जर्मनीले मे ८ मे १९४५ मा आत्मसमर्पण गर्यो र पछि जापानले समेत। जर्मनीको आत्मसम्पर्णपछि युरोपमा युद्ध समाप्त भयो।
लन्डनमा, हजारौं मानिसहरू उत्सव मनाउन सडकमा उत्रिए। उत्सब ट्राफलगर स्क्वायर र बकिंघम प्यालेससम्म पुग्यो जहाँ राजा र रानीले बालकनीबाट उनीहरूलाई स्वागत गरे। जब उज्यालो कम हुन थाल्यो र उत्सवहरू रातमा जारी देखिन थाल्यो, राजकुमारी एलिजाबेथ, उनको एटीएस वर्दीमा लुगा लगाएर, उत्सवको आनन्द लिन आफ्नी बहिनीसँग भिडमा पुगिन्।
१९८५ मा बिबिसीसँग कुरा गर्दै कसरी पहिचान हुनबाट जोगिए भन्ने बारेमा उल्लेख गरिन् ‘मलाई याद छ कि पहिचान हुनबाट डराएका थियौँ त्यसैले मैले मेरो बर्दीको टोपीलाई मेरो आँखामा राम्रोसँग तानें।’ उनले वर्णन गरिन ‘अज्ञात व्यक्तिहरूको हतियार जोड्ने र ह्वाइटहल तल हिँड्ने लाइनहरू, र हामी सबै खुशी र राहतको ज्वारले बगेका थियौं।’ राजकुमारीहरू रिट्ज होटेलमार्फत कन्गा नृत्यमा सामेल भए जब उनीहरू भीडसँग बिजय मनाउँदै थिए। ‘मलाई लाग्छ कि यो मेरो जीवनको सबैभन्दा यादगार रातहरू मध्ये एक थियो।’ उनले सम्झिएकी थिइन्।
महारानी एलिजाबेथ १६ ब्रिटिश सेना रेजिमेन्ट र समुहका साथै धेरै राष्ट्रमण्डल एकाइहरुको कर्नल–इन–चीफ थिइन्। एटीएसको सदस्यको रूपमा उनी बेलायती सशस्त्र बलको सक्रिय कर्तव्य सदस्य हुने राजपरिवारको पहिलो महिला थिइन्। एलिजावेथ दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा सेवा गर्ने अन्तिम जीवित राज्य प्रमुख पनि थिइन्।
विभिन्न अन्तराष्ट्रिय संचारमाध्यममा प्रकाशित सामग्रीको आधारमा
तपाईंको ईमेल गोप्य राखिनेछ ।