|

इलाम : चीनको थ्री गर्जेज बाँधबाट भएको क्षतिको बारेमा थाहा पाएपछि सारा विश्व स्तब्ध भएको छ। चीनमा रहेको विश्वको सबैभन्दा ठूलो बाँधले पृथ्वीको परिक्रमा गतिलाई सुस्त बनाएको छ।

 थ्री गर्जेज विश्वको सबैभन्दा ठूलो जलविद्युत बाँध मानिन्छ। यो परियोजना सन् १९९४ मा सुरु भएको थियो, जब चीनले अत्यधिक बढ्दो जनसंख्याको माग पूरा गर्न ऊर्जा उत्पादन गर्न हरियाली र अधिक प्रभावकारी तरिका खोजिरहेको थियो।

देश भरि प्रविधिको वृद्धि भएको थियो। यो बाँध पनि अर्को महत्वपूर्ण उद्देश्यले निर्माण गरिएको हो। याङ्त्जे नदीको आकारका कारण स्थानीय बाढीको सामना गर्नुपरेको थियो।

विशेषगरी वर्षायाममा लाखौँ बासिन्दा प्रभावित थिए बाँध हुबेई प्रान्तभित्रका मानिसको जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न निर्माण गरिएको थियो, तर यसले पृथ्वीको परिक्रमा पनि सुस्त बनाएको तथ्य बाहिरिएको छ। थ्री गर्जेज बाधको परिकल्पना  सन् १९१९ मा गणतन्त्र चीनका अन्तरिम प्रथम राष्ट्रपति सन याट–सेनले पहिलो पटक चीनको शक्तिको प्रतीकका रूपमा याङ्त्जे नदीको बाढीलाई नियन्त्रण गर्ने प्रस्ताव राखेका थिए।

यो बाँध बनाउन धेरै वर्ष लाग्यो।  मिडिया रिपोर्टका अनुसार, थ्री गर्जेज बाँधले समुद्र सतहबाट १७५ मिटर माथि पानी राख्छ, जसको वजन ३९ ट्रिलियन किलोग्राम भन्दा बढी छ।  बाँध निर्माण गर्दा यसमा अत्याधुनिक प्रविधि जस्तै अत्याधुनिक हाइड्रो टर्बाइन उच्च दक्षताका साथ डिजाइन गरिएको थियो।



नासाको दाबी : प्रत्येक दिन ०.००६ माइक्रो सेकेण्ड समय परिर्वतन

मिडिया रिपोर्टका अनुसार समुद्री सतह माथिको पानीको ठूलो मात्राले पृथ्वीको जडताको क्षण बढाउँछ। यद्यपि यसको रोटेसनमा परिवर्तन मात्र ०.०६ माइक्रोसेकेण्ड हो। यसको मतलब हाम्रा दिन मात्र ०.०६ माइक्रोसेकेण्ड लामा छन्। 

यो संसारको सबैभन्दा ठूलो बाँधले पृथ्वीमा प्रभाव पारेको छ। अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाका वैज्ञानिकहरूले सन् २००५ मा थ्री गर्जेज बाँधका कारण पृथ्वीको परिक्रमाको गति घटेको अनुमान गरेका थिए। हावा, भूकम्प, जलवायु परिवर्तन र चन्द्रमाको स्थितिले पनि पृथ्वीलाई असर गर्छ। यस बाँधको जलाशयमा ४२ अर्ब टन पानी रहेको छ। यसले गर्दा पृथ्वीले घुम्ने क्रममा आफ्नो गति गुमाउँछ। परिवर्तनका कारण एक दिनको समय ०.०६ माइक्रोसेकेण्डले बढेको छ। यही अवरोधका कारण दिन अलि लामो भएको छ।

नासाका अनुसार यो बाँधका कारण उत्तर र दक्षिण ध्रुव पनि आ–आफ्नो स्थानबाट २–२ सेन्टीमिटर सरेका छन् भने पृथ्वी पनि अन्य ध्रुवमा अलिकति समतल भएको छ। परियोजनामा चीनको सबैभन्दा ठूलो लगानी थियो। बाँधको कुल लागत २५ बिलियन अमेरिकी डलर अनुमान गरिएपनि ३७ बिलियन पुगेको छ। २००८ मा सम्पन्न हुने भनिएको बाँध ४० हजार मानिसलाई सम्पन्न गर्न १७ वर्ष लाग्यो। 

एक पटक संचालनमा आएपछि २२ हजार ५ सय मेगावाट विद्युत उत्पादन गर्न सक्छ।  बाँधले रोकेको पानीको उच्च मात्राका कारण यसले चीनको पश्चिमी क्षेत्रभित्र साना भूकम्प सिर्जना गरेको थियो। निर्माणका क्रममा चीनका जनतालाई सुरक्षित राख्न उक्त क्षेत्रका १३ लाख मानिसलाई बाँधबाट उत्पन्न हुने भूकम्प अस्थिर भएकाले स्थानान्तरण गर्नुपरेको थियो।

बाँध निर्माणका कारण मानिसले मातृभूमि छाड्नुका साथै ऐतिहासिक सम्पदाहरू पनि ध्वस्त पारेको छ। अहिले लोप हुने खतरामा परेका विभिन्न प्रजातिका जीवजन्तुहरूको पारिस्थितिकीय प्रणाली पनि नष्ट भएको छ। बाँधले वास्तवमा तीन प्रान्तका ११४ शहर र १ हजार ६८० गाउँका बासिन्दा प्रभावित भएका छन्। त्यसबेला चीनमा कम्युनिस्ट शासन भएका कारण बाँधको विरोध गर्न बाहिर निस्केकालाई सरकारले दमन गरेको थियो।



हरेक चिनियाँ नेताको सपना

आधुनिक चीनका संस्थापक सन याट–सेनदेखिका हरेक चिनिया नेताले याङ्त्जेमा ठूलो बाँध बनाउने सपना देखेका थिए। सन् १९१९ मा चीन गणतन्त्रका लागि उनले राखेको औद्योगिक खाकामा सनले नेभिगेसन सुधार गर्न र सम्पूर्ण देशलाई जलविद्युत उपलब्ध गराउन थ्री गर्जेज बाँध बनाउने परिकल्पना गरेका थिए। क्रान्तिकारी नेताले आफ्नो सपना साकार भएको देख्न पाएनन्।

 उनका उत्तराधिकारी चियांग काई–शेकले सन् १९४० मा यो कार्यलाई जारी राखे। हुभर बाँध निर्माणमा आफ्नो कामको लागि सबैभन्दा प्रसिद्ध अमेरिकी इन्जिनियर जोन एल सेभेजलाई उपत्यकाहरूको सर्वेक्षण गर्न र थ्री गर्जेज बाँधको लागि डिजाइन तयार गर्न आमन्त्रित गरे। चियांगले दर्जनौं चिनियाँ इन्जिनियरहरूलाई तालिमको लागि अमेरिका पठाएका थिए तर चिनियाँ गृहयुद्धको समयमा यो परियोजनालाई त्यागिएको थियो।

चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले सत्ता लिएपछि अध्यक्ष माओ जेदोङले एउटा कवितामा 'ढुङ्गाका पर्खालहरू' र 'साँघुरो खोँचमा उभिएको चिल्लो पोखरी' लेखेर परियोजनालाई समर्थन गरे। तर उनको योजना ग्रेट लीप फर्वार्ड र साँस्कृतिक क्रान्तिको उथलपुथलले सफल भएन।  जब उनका उत्तराधिकारी देङ सियाओपिङले सन् १९७० को दशकको उत्तरार्धमा पुनः यो विचार ल्याए, तब केही प्रमुख जलविद्, बुद्धिजीवी र वातावरणविद्हरूले यसको कडा विरोध गरे। उनीहरूले बासिन्दाहरूको स्थानान्तरणदेखि लिएर भूवैज्ञानिक खतराहरू, वातावरणीय जोखिमहरूका मानवीय र वातावरणीय लागतहरूलाई औँल्याए।

 चिनियाँ कम्युनिष्ट शासनको इतिहासमा सबैभन्दा राजनैतिक रूपमा आराम र उदार युग थियो। अर्को दशकभरि धेरै बहस भयो। तर १९८९ मा तियानमेन स्क्वायर नरसंहार पछि, खुला असहमति दबाइयो र राजनीतिक वातावरण दमनकारी भयो। 

नरसंहारको चार महिनापछि अधिकारीहरूले परियोजनाको आलोचनात्मक पुस्तक याङ्त्जे‘ याङ्त्जे’ का लेखक पत्रकार एवं वातावरणविद् डाई किंगलाई जेल हाले। अब यो योजनालाई अगाडि बढाउन सक्छ भन्ने विश्वस्त भएर सरकारले १९९२ मा देशको व्यवस्थापिका, नेसनल पिपुल्स कांग्रेस (एनपीसी) समक्ष यो बाँधलाई मतदानका लागि अघि बढाएको थियो। बाँधलाई अनुमोदन गरियो, तर करिब एक तिहाइ प्रतिनिधिहरूले समर्थन गर्न अस्वीकार गरे। चीनको सामान्यतया  रबर स्ट्याम्प संसदका लागि आश्चर्यजनक रूपमा कम अनुमोदन दर थियो।

१९९४ को याङ्त्जे‘ याङ्त्जे’ को संस्करणमा उत्तरपूर्वी चीनको जिलिन प्रान्तका प्रतिनिधि याङ सिनरेनले भने, 'अधिकांश प्रतिनिधिहरूलाई परियोजनाको प्राविधिक पक्षहरूको पूर्ण जानकारी छैन। त्यसैले हामीले जसरी भोट गरे पनि अन्धो भएर भोट दिन्छौँ।'

किन विवादास्पद रह्यो ?

विस्थापित बासिन्दाहरूले अपर्याप्त मुआब्जा र स्थानान्तरण पछि खेतीयोग्य जग्गा र रोजगारीको अभाव भएको गुनासो गरेका छन्। धेरैले स्थानीय सरकारले पुनर्वास कोष हिनामिना गरेको र विरोध दबाउन अत्यधिक बल प्रयोग गरेको आरोप लगाएका छन्। सन् २०१३ मा चिनियाँ सरकारले कोषहरूको केही अंश दुरुपयोग भएको स्विकार गरेको सीएनएनले जनाएको छ।

धेरैले जीवनयापनको लागि ज्याला कटौतीको पनि सामना गर्नुपरेको छ। सरकार समर्थित चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसका विद्वान चेन गुओजीका अनुसार आप्रवासी परिवारहरूको आम्दानी स्थानान्तरण पछि २०% ले घटेको छ।

किनकि उनीहरू ठाडो, अस्थिर ढलानमा खेती गर्नका लागि नदी नजिकै रहेको आफ्नो उब्जाउ जमिन छाड्नुपरेको थियो। बाँधले पनि गम्भीर भूगर्भीय प्रभाव पारेको छ। 



सन् २००७ मा चीनको समाचार एजेन्सी सिन्हवाको एक समाचारका अनुसार चिनिया अधिकारी र विज्ञहरूले थ्री गर्जेज बाँधका कारण बारम्बार पहिरो सहित पारिस्थितीक प्रणालीमा असर पारेको स्वीकार गरेका छन्। पहिलो प्रकोप सन् २००३ मा जलाशयमा पहिलो पटक पानी भर्न सुरु भएपछि आएको थियो।

पानीको सतह १३५ मिटर पुगेपछि पहिरो सुरु भएको थियो। त्यसको केही सातापछि थ्री गर्जेजको सहायक नदीहरूमा पहाडको टुक्रा खसेर २४ जनाको ज्यान जानुका साथै ३४६ घर ध्वस्त भएको थियो भने २० वटा डुङ्गा पल्टिएको थियो। 

दुई ठूला फल्ट लाइन नजिकै रहेको बाँधका कारण आसपासक्षेत्रमा भूकम्पको धक्का लागेको आरोप लगाइएको छ। वैज्ञानिकहरूले ठूलो जलाशयको वजन र तल चट्टानहरूमा पानीको प्रवेशले पहिले नै पर्याप्त ‘टेक्टोनिक’ तनावमा रहेका क्षेत्रहरूमा भूकम्पलाई ‘ट्रिगर’ गर्न तर्क गर्छन्।

चीनको भूकम्प प्रशासनको अध्ययनअनुसार सन् २००३ जुनमा जलाशय भरिएको छ वर्षको अवधिमा जलाशयमा ३ हजार ४२९ भूकम्प गएको थियो। जनवरी २००० देखि मे २००३ सम्म केवल ९४ भूकम्प रेकर्ड गरिएको थियो।

विभिन्न समाचार एजेन्सीको सहयोगमा

तपाईको प्रतिक्रिया दिनुहोस्

तपाईंको ईमेल गोप्य राखिनेछ ।
This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.