कुन सदस्य कसरी सत्तामा आए?
कुन सदस्य कसरी सत्तामा आए?
कोलम्बो : श्रीलंकाको राजनीतिमा परिवारहरूको प्रभुत्वको कथा नौलो होइन तर राजपाक्षे परिवारले परिवारवादलाई नयाँ उचाइमा पुर्याएको पनि सत्य हो।
कुनै समय देशमा बन्दरानायके परिवारको वर्चस्व थियो। यस परिवारबाट प्रधानमन्त्री हुने पहिलो व्यक्ति सोलोमन बन्दरानायके थिए। सन् १९५९ सेप्टेम्बर २६ मा बौद्ध धर्मावलम्बीले उनलाई गोली हानी हत्या गरेका थिए।
उनको हत्यापछि उनकी श्रीमती सिरिमाओ बन्दरानायके राजनीतिमा आइन्। सन् १९६० जुलाई २० मा श्रीलंकाका जनताले उनलाई प्रधानमन्त्री चुने। उनी विश्वकै पहिलो महिला प्रधानमन्त्री बनिन्।
यसपछि बन्दरानायकेकी नातिनी चन्द्रिका बन्दरानायके कुमारातुंगा देशको राष्ट्रपति बनिन्। सन् १९९४ मा श्रीलंकाको राष्ट्रपति पद सम्हालेकी चन्द्रिका पहिलो महिला राष्ट्रपति हुन् तर राजपाक्षे परिवारजस्तै बन्दरानायके परिवारले देशमा कहिल्यै पूर्ण रूपमा सत्ता कब्जा भने गरेन।
राजपाक्षेले लियो श्रीलंकाको पूर्ण नियन्त्रण
कोलोम्बोस्थित राजनीतिक टिप्पणीकार जयदेव उयांगोडाले गत वर्ष बीबीसी हिन्दीलाई भनेका थिए, 'श्रीलंका विगतमा सेनानायके, जयवर्धने र बन्दरानायके जस्ता राजनीतिक परिवारहरूको प्रभुत्व रहेको छ तर राजपाक्षे परिवारले परिवारवादको नयाँ उचाइ छोएको छ।'
विगत १५ वर्षमा यो परिवारले राजनीतिमा धेरै उतारचढाव देखेको छ। हरेक पटक मुलुकको राजनीतिको केन्द्रविन्दुमा पुगेको छ। एक प्रकारले महिन्दा राजपाक्षे यो परिवारका प्रमुख हुन् तर उत्तरी श्रीलंकामा तमिल विद्रोहीविरुद्धको गृहयुद्धमा उनको विवादास्पद भूमिकापछि उनका भाइ गोताबाया राजपाक्षेको कद क्रमशः बढ्दै गयो।
उनी हाल राष्ट्रपति थिए तर पछिल्लो राजनीतिक उथलपुथलपछि उनले बुधबार राजीनामा घोषणा गरेका हुन्। हालसालैसम्म राजपाक्षे परिवारका पाँच सदस्य श्रीलंका सरकारमा मन्त्री थिए। तीमध्ये चारजना दाजुभाइ हुन् भने पाँचौँ चाहिँ एकजनाका छोरा हुन्।
राष्ट्रपति गोताबाया राजपाक्षे पनि रक्षामन्त्री थिए। महिन्दा राजपाक्षे प्रधानमन्त्री थिए। चमाल राजपाक्षे सिँचाइमन्त्री थिए। बासिल राजपाक्षे अर्थमन्त्री थिए। नमल राजपाक्षे खेलकुदमन्त्री (महिन्दा राजपाक्षे छोरा) थिए।
जयदेव उयांगोडा भन्छन्, 'पहिलेका राजनीतिक परिवारहरूले मात्र सरकारलाई नियन्त्रण गर्न चाहन्थे तर यो परिवार सम्पूर्ण प्रणालीलाई नियन्त्रण गर्न चाहन्छ। यिनीहरूसँग राज्यको सम्पूर्ण प्रणाली नै हातमा थियो। यो त प्रणालीलाई आफ्नो जिम्मा लिएजस्तै हो।'
यो परिवारका केही महत्त्वपूर्ण सदस्यहरू-
महिन्दा राजपाक्षे
महिन्दा राजपाक्षे सन् १९७० मा २४ वर्षको उमेरमा पहिलोपटक श्रीलंकाको संसद् सदस्य बनेका थिए। उनी यो उमेरमा सांसद बन्ने अहिलेसम्मकै सबैभन्दा कान्छा सांसद हुन्।
तर राजनीतिमा आउने उनी पहिलो राजपाक्षे होइनन्। उनका बुबा डी.ए. राजपाक्षे सन् १९४७ देखि १९६५ सम्म हम्बान्तोताका सांसद पनि थिए।
श्रीलंका स्वतन्त्रता पार्टी (एसएलएफपी) को नेता पदमा उठ्न महिन्दा राजपाक्षे एकएक गर्दै राजनीतिमा सफल हुँदै गए। सन् २००४ मा उनी पहिलो पटक प्रधानमन्त्री बनेका थिए।
त्यसको अर्को वर्ष उनी श्रीलंकाका राष्ट्रपति भए। सन् २०१० को जनवरीमा उनी फेरि राष्ट्रपति बनेका थिए। उनले पूर्वसेनापति सनथ फोन्सेकालाई पराजित गरेका थिए।
राजपाक्षेका आलोचकहरूको भनाइअनुसार उनको राजनीतिक पेशा आफ्नो राजनीतिक उद्देश्यका लागि हिंसालाई बेवास्ता गर्दा भएका उदाहरणहरूको प्रमाण भएको छ। तथापि राजपाक्षेले यो कुरा अस्वीकार गर्दै आएका छन्।
उनका आलोचकहरू उत्तरी श्रीलंकामा तमिल पृथकतावादीविरुद्ध गरिएको अभियानका क्रममा घोर मानवअधिकार उल्लंघनलाई औंल्याउँछन्। संयुक्त राष्ट्रसंघले तमिल विद्रोही र श्रीलंकाली सेना दुवैलाई यातना दिएको आरोप उनीमाथि लगाएको थियो।
उनी आफ्नो दोस्रो कार्यकालमा सफलतापूर्वक अघि बढिरहेका थिए तर देशको खस्कँदो आर्थिक अवस्थाले संयुक्त विरोधका बीच राजपाक्षेले सन् २०१५ को चुनाव हारे। सन् २०१९ मा श्रीलंकामा भएको इस्टरका दिन भएको विस्फोटले फेरि एकपटक राजपाक्षेलाई देशको राजनीतिको केन्द्रमा ल्यायो।
श्रीलंकाली जनताका लागि महिन्दा राजपाक्षे मात्र यस्ता व्यक्ति थिए, जसले अतिवादविरुद्ध प्रभावकारी ढंगले लड्न सक्थे। त्यसपछिको चुनावमा महिन्दा राजपाक्षेका भाइ गोताबाया राजपाक्षे आफ्नो पार्टीको राष्ट्रपतिको आशाको पात्र बने र विजयी पनि भए।
गोताबाया राजपाक्षे
श्रीलंकाका वर्तमान राष्ट्रपति नन्दसेन गोताबाया राजपाक्षे श्रीलंकाली सेनाका लेफ्टिनेन्ट कर्नल थिए। सेनामा अवकाश लिएपछि गोताबाया सन् १९९८ मा अमेरिका सरे।
सन् २००५ मा उनी राष्ट्रपति पदको दौडमा आफ्ना जेठा दाजु महिन्दा राजपाक्षेलाई मद्दत गर्न श्रीलंका फर्के। महिन्दाले चुनाव जिते र गोताबायालाई रक्षामन्त्रीको जिम्मेवारी पाए।
यो श्रीलंकाको राजनीतिलाई नियन्त्रण गर्ने राजपाक्षे परिवारको योजना शुरु भइसकेको थियो। उनको नेतृत्वमा श्रीलंकाली सेनाले देशका तमिल विद्रोहीविरुद्धको युद्धमा विजय हासिल गरेको थियो।
सबै विवादको बीचमा गोताबाया राजनीतिमा चम्किरहे। सन् २०१५ मा विपक्षी दलहरू एकजुट भए र राजपाक्षे परिवार सत्ताबाट बाहिरियो।
सन् २०१८ सम्म आइपुग्दा गोताबायाले आफ्नो पार्टीका राष्ट्रपति उम्मेदवारको दौडमा आफूलाई अब्बल साबित बनाउँदै लगे। सन् २०१९ को निर्वाचनमा उनी बलियो र राष्ट्रवादी छविका साथ प्रस्तुत भए र राष्ट्रपति बने।
यो विजयपछि राजपाक्षे परिवारका अरू थुप्रै सदस्यहरू विस्तारै श्रीलंका सरकारमा प्रवेश गरे तर एक वर्षपछि संसार नै कोरोना महामारीको चपेटामा पर्न थाल्यो। यसको असर श्रीलंकामा पनि पर्न थाल्यो र विस्तारै आर्थिक दबाबमा पर्न थाल्यो।
चीन र भारत दुवै देशबाट लगानी भए पनि श्रीलंकाको अवस्था खस्कियो। सन् २०२१ को अन्तसम्म परिस्थिति नियन्त्रणबाट बाहिर निस्किरहेको जस्तो देखिन्थ्यो। गोताबायाले देशलाई बलियो पकड राखे पनि बढ्दो अन्तरराष्ट्रिय ऋण श्रीलंकाको जीवन पासोमा पर्यो।
श्रीलंकाले ऋणमा चुक्ता गर्न थाल्यो तर यो एउटा क्रूर चक्र बन्यो जसले गर्दा बाहिर निस्कन असम्भव थियो।
लिट्टेविरुद्धको विजय र त्यसपछिको राजधानी कोलम्बोको सौन्दर्यीकरणपछि गोताबायाले आफू निकै शक्तिशाली अवस्थामा रहेको महसुस गरे।
तर करछुट र जैविक खेतीजस्ता निर्णयले गर्दा श्रीलंका समस्यामा फस्यो। यसै वर्ष मार्च ३१ मा सयौँ प्रदर्शनकारीले उनको निजी निवासमा आक्रमण गरेका थिए। यो सरकार अब केही दिन रहनेछैन भन्ने कुरा त्यस दिन स्पष्ट भयो।
सबै संकेतका बाबजुद गोताबायाले 'गोता गो होम' भन्ने नारालाई बेवास्ता गरे।
गोताबायाले आफ्नो सट्टा भाइहरूलाई सरकार छोड्न आग्रह गरे। गृहमन्त्री महिन्दा राजपाक्षे, अर्थमन्त्री बासिल राजपाक्षे र रक्षामन्त्री चमलले सरकार छाडे।
बासिल राजपाक्षे
बासिल महिन्द र गोताबायाका कान्छा भाइ हुन्। उनी आफ्ना दाइ महिन्दा राजपाक्षेको सरकारमा अर्थमन्त्री थिए। श्रीलंकाका लागि आर्थिक सहयोग लिन उनी दुई महिनाअघि पनि भारत आएका थिए।
सन् १९७७ को आमनिर्वाचनबाट बासिलले चुनावमा भाग लिन थाले तर प्रारम्भिक निर्वाचनमा उनी पराजित भए।
सन् २००५ मा महिन्दा राजपाक्षेले चुनाव जितेर राष्ट्रपति बनेपछि उनी श्रीलंकाको संसद्मा मनोनीत भएका थिए। उनी सन् २०१० को संसदीय निर्वाचनमा सांसद बने। गत वर्ष उनी फेरि एकपटक संसद् मनोनीत सदस्य नियुक्त भएका थिए। त्यसलगत्तै उनलाई देशको अर्थमन्त्री बनाइयो तर बढ्दो वैदेशिक ऋण र कोरोनाका कारण श्रीलंकाको अर्थतन्त्र खस्कियो।
बासिलले पनि अमेरिकी नागरिकता लिएका छन्। त्यसैले उनी सांसद र अर्थमन्त्री बन्न भएका कानुनी बाधा हटाउन संविधान संशोधन गरिएको थियो। बिग्रँदो अवस्थाबीच बासिल संसद्बाट टाढा रहन थाले। उनीमाथि भ्रष्टाचारको आरोप लागेको छ।
अप्रिल २०१५ मा उनी भ्रष्टाचारको मुद्दामा पक्राउ परेका थिए। उनी दाइको दोस्रो कार्यकालमा आर्थिक विकासमन्त्री थिए। तिनलाई अन्य दुई व्यक्तिसँगै राज्य सम्पत्ति हडपेको आरोप लगाइएको थियो। यस्तै भ्रष्टाचार आरोप महिन्दा र गोताबायामाथि लगाइएको छ तर यो सबै बदलाका कारण भइरहेको परिवारको भनाइ छ।
चमाल राजपाक्षे
चमालले भाइहरूको सरकारमा थुप्रै महत्त्वपूर्ण मन्त्रालयहरू सञ्चालन गरेका छन्। सन् १९८९ देखि श्रीलंकाली सांसद रहँदै आएका चमालले विगतमा बन्दरगाह र उड्डयन जस्ता मन्त्रालय सम्हालेका थिए।
उनी सन् २०१० देखि २०१५ सम्म श्रीलंकाली संसद्का प्रवक्ता पनि थिए। चमाल वास्तवमा राजपाक्षेका दाजुभाइहरूमध्ये जेठा हुन्। उनी हालसालैसम्म प्रधानमन्त्री महिन्दा राजपाक्षेको सरकारमा रक्षामन्त्री थिए। राजपाक्षेका चार भाइहरूपछि उनको परिवारका अन्य सदस्यले पनि श्रीलंकाको राजनीतिमा प्रभावमा पारेका छन्। महिन्दा राजपाक्षेका छोरा चमाल राजपाक्षे श्रीलंकाका खेलकुदमन्त्री भएका छन्।
पछिल्लो समयमा देशमा बढ्दो राजनीतिक अस्थिरता र आर्थिक अशान्तिबीच चमालकी पत्नी लिमिनी आफ्नो बच्चासँगै पेरिस सरेको खबर प्राप्त भएको थियो।
राजपाक्षेको परिवारको भविष्य कस्तो छ?
राजपाक्षे परिवारसँग सम्बन्धित कम्तीमा पनि १८ जना व्यक्ति हालसम्म श्रीलंका सरकारमा रहेका छन्। गत हप्ता श्रीलंकामा देखिएको दृश्यको प्रभाव राजपाक्षे परिवारको प्रतिष्ठामा देखिएको छ।
हिंसात्मक झडपको असर अझै देखिएको छ। थुप्रै राजनीतिज्ञहरू सुरक्षित रूपमा घरमा लुक्दै छन्। तमिल टाइगर विद्रोहीलाई हराएपछि कुनै समय जनताको नजरमा युद्धनायकभन्दा कम नभएका महिन्दा राजपाक्षे अहिले एकाएक खलनायक बनेका छन्।
सबैभन्दा कठिन समयमा पनि राजपाक्षेका परिवार सधैँ एक–अर्काको पक्षमा उभिएजस्तो देखिन्थ्यो तर यसपालि भने खुला ठाउँमा उनीहरूको मतभेद बाहिर आएको छ।
गोताबायाले महिन्दाको राजीनामा माग गरेपछि समस्या शुरु भएको मानिन्छ। श्रीलंकाको राजनीतिमा वर्षौंदेखि सत्तामा रहेको राजपाक्षे परिवारले श्रीलंकालाई अहिलेको संकटबाट बाहिर तान्न सकेको छैन। यसमा कुनै दुई मत छैन।
श्रीलंकाको आर्थिक अवस्था र परिवारप्रति जनआक्रोशपछि यो परिवारले देशको राजनीतिमा भविष्य पाउनेछ भन्ने सोच्न गाह्रो छ। श्रीलंकाको राजनीति अनिश्चितताले भरिएको छ।
तपाईंको ईमेल गोप्य राखिनेछ ।